Koordynacja systemów zabezpieczenia społecznego

Umowa o wystąpieniu Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej z Unii Europejskiej i Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej (zwana dalej „Umową o wystąpieniu”) reguluje warunki wystąpienia Zjednoczonego Królestwa z Unii Europejskiej, w tym zakres obowiązywania przepisów o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Część II, Tytuł III Umowy o wystąpieniu).

Wraz z dniem wejścia w życie Umowy o wystąpieniu rozpoczął się okres przejściowy (okres wdrażania), którego zakończenie nastąpiło w dniu 31 grudnia 2020 r.

Co po zakończeniu okresu przejściowego?

Okres od 1 stycznia 2021 r. uregulowania już uzgodnione z Wielką Brytanią w Umowie o wystąpieniu.

W zakresie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego Umowa o wystąpieniu przewiduje utrzymanie zasad i celów określonych w dotychczas obowiązujących regulacjach prawnych, tj. w rozporządzeniu (WE) nr 883/2004 oraz rozporządzeniu (WE) nr 987/2009, w odniesieniu do osób objętych zakresem podmiotowym tej Umowy. Zakres podmiotowy obejmuje dwie następujące grupy osób:

PIERWSZA GRUPA

  • obywatele UE, obywatele Wielkiej Brytanii i inne osoby (członkowie ich rodzin, osoby pozostałe przy życiu, obywatele państw trzecich), które z końcem okresu przejściowego będą się znajdowały w sytuacji obejmującej jednocześnie Wielką Brytanię i państwo członkowskie UE w świetle koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego.

Należy podkreślić, że Umowa o wystąpieniu będzie ma zastosowanie do ww. osób, pod warunkiem, że nieprzerwanie będą znajdować się w sytuacji dotyczącej jednocześnie państwa członkowskiego i Zjednoczonego Królestwa.

Osoby te zachowają prawo do opieki zdrowotnej, emerytur i innych świadczeń z zabezpieczenia społecznego, a jeżeli są uprawnione do otrzymywania świadczeń pieniężnych od danego państwa, będą mogły je nadal otrzymywać, nawet zamieszkując w innym państwie członkowskim.

Postanowienia umowy o wystąpieniu dotyczące koordynacji zabezpieczenia społecznego odnoszą się do praw obywateli UE i Wielkiej Brytanii w sytuacjach transgranicznych związanych z zabezpieczeniem społecznym, które z końcem okresu przejściowego obejmowały Wielką Brytanię i co najmniej jedno państwo członkowskie UE.

Przykład 1: obywatel polski, zamieszkujący i pracujący w Wielkiej Brytanii w dniu zakończenia okresu przejściowego (31 grudnia 2020 r.) nadal podlegał ustawodawstwu brytyjskiemu, zachował prawo do opieki zdrowotnej w UK, a w przyszłości będzie mógł ubiegać się o prawo do brytyjskiej emerytury.

Przykład 2: obywatel polski oddelegowany do Zjednoczonego Królestwa na warunkach określonych w art. 12 rozporządzenia nr 883/2004 na sześciomiesięczne szkolenie kończące się po zakończeniu okresu przejściowego (podlega polskiemu ustawodawstwu na podstawie art. 12 rozporządzenia (WE) nr 883 / 2004 – dokument PD A1 pozostał ważny na cały okres delegowania).

DRUGA GRUPA

  • obywatele UE, którzy podlegali ustawodawstwu Wielkiej Brytanii przed zakończeniem okresu przejściowego (także członkowie ich rodzin, osoby pozostałe przy życiu)

oraz

  • obywatele Wielkiej Brytanii, którzy podlegali ustawodawstwu państwa członkowskiego UE (członkowie ich rodzin, osoby pozostałe przy życiu) przed zakończeniem okresu przejściowego.

W przypadku ww. grup nie ma nieprzerwanego elementu transgranicznego (powiązania między Wielką Brytanią a państwem członkowskim) w dniu 31 grudnia 2020 r.

Przykład 1: obywatel polski, który pracował w Wielkiej Brytanii i wrócił do Polski przed dniem 31 grudnia 2020 r.

WAŻNE: Umowa o wystąpieniu zapewniła ochronę w zakresie zabezpieczenia społecznego również ww. osobom, mimo że nie spełniają one warunku nieprzerwanego znajdowania się w sytuacji dotyczącej jednocześnie państwa członkowskiego i Zjednoczonego Królestwa. Przepisy Umowy o wystąpieniu zapewniły tym osobom zarówno ochronę praw nabytych, jak też przyszłe prawa tej grupy osób wynikające z przebytych okresów ubezpieczenia, zatrudnienia, samozatrudnienia i pobytu w Wielkiej Brytanii i w państwach członkowskich UE. Umowa o wystąpieniu gwarantuje, że obywatele UE, którzy mieli wcześniejsze okresy w Zjednoczonym Królestwie i odwrotnie, będą mogli ubiegać się o świadczenia i, w razie potrzeby, zsumować okresy, w celu uzyskania prawa do świadczeń z zabezpieczenia społecznego. Przepis ten dotyczy wszelkiego rodzaju świadczeń z zabezpieczenia społecznego opartych na okresach ubezpieczenia, zatrudnienia, pracy na własny rachunek lub zamieszkania, takich jak emerytury, świadczenia z tytułu inwalidztwa, wypadki przy pracy, świadczenia z tytułu choroby lub zasiłek dla bezrobotnych.

Zasady koordynacji zabezpieczenia społecznego będą miały zastosowanie zarówno do okresów ukończonych przed końcem okresu przejściowego, jak i okresów ukończonych przez te same osoby po tej dacie. Aby zapewnić, że we wszystkich sytuacjach nie zostaną utracone żadne prawa za okresy ukończone przed końcem okresu przejściowego, ważne jest, aby wziąć pod uwagę całą karierę ubezpieczeniową tych osób.

W dniu 24 grudnia 2020 r. zakończono negocjacje Umowy o handlu i współpracy między Unią Europejską i Europejską Wspólnotą Energii Atomowej, z jednej strony, a Zjednoczonym Królestwem Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej, z drugiej strony. W ramach tej Umowy uregulowano również kwestie dotyczące koordynacji systemów zabezpieczenia (Protokół dotyczący Koordynacji Systemów Zabezpieczenia Społecznego).

  1. Prawo do świadczeń

Umowa zakresem podmiotowym obejmuje osoby, które podlegają lub podlegały ustawodawstwu co najmniej jednego państwa, w tym bezpaństwowców i uchodźców oraz członków ich rodzin i osób pozostałych przy życiu. Natomiast zakresem przedmiotowym objęte są:

  • świadczenia z tytułu choroby;
  • świadczenia z tytułu macierzyństwa i równoważne świadczenia dla ojca;
  • świadczenia z tytułu inwalidztwa;
  • świadczenia z tytułu starości;
  • renty rodzinne;
  • świadczenia z tytułu wypadków przy pracy i choroby zawodowej;
  • świadczenia z tytułu śmierci;
  • świadczenia dla bezrobotnych;
  • świadczenia przedemerytalne.

Jednocześnie należy podkreślić, że Umowa o wystąpieniu Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej z Unii Europejskiej i Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej pozostaje w pełni w mocy. Właśnie wynegocjowana Umowa o handlu i współpracy, a w ramach niej Protokół dot. Koordynacji Systemów Zabezpieczenia Społecznego dotyczy przyszłych zdarzeń transgranicznych, tj. tych które zaistnieją dopiero od 1 stycznia 2021 r. a zatem nie dotyczą osób objętych ochroną Umowy o wystąpieniu. Nowe zasady zatem dotyczyć będą osób, które przybędą do UK/UE po 31.12.2020 r. i będzie to kategoria zdecydowanie węższa niż miało to miejsce w ramach dotychczasowej swobody przepływu osób między UE a UK  jako państwem członkowskim.

  1. Ustawodawstwo właściwe

Kwestie związane z ustalaniem ustawodawstwa właściwego w zakresie zabezpieczenia społecznego w sytuacjach  transgranicznych z udziałem Wielkiej Brytanii zostały uregulowane na podstawie Umowy o wystąpieniu Zjednoczonego Królestwa Wlk. Brytanii i Irlandii Północnej z Unii Europejskiej i Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej (art. 30  Umowy).

Należy zatem wskazać, że w sytuacji transgranicznej UE –UK, która została zapoczątkowana przed  zakończeniem okresu przejściowego (tj. przed dniem 31.12.2020r.), dla której został wydany dokument PD A1, istnieje możliwość stosowania zasad koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (np. delegowanie) na cały okres wskazany w dokumencie PD A1, również po dniu 1 stycznia 2021, tak długo, jak dana sytuacja pozostanie niezmieniona.

Wymaga podkreślenia, że dla nowych sytuacji, zapoczątkowanych już po zakończeniu okresu przejściowego, tj. po dniu 31.12.2020 r. wspomniana wyżej Umowa o wystąpieniu nie ma zastosowania.

Należy jednak wskazać, iż na podstawie art. SSC 11 Protokołu w sprawie Koordynacji Systemów Zabezpieczenia Społecznego, przewiduje się możliwość kontynuacji stosowania zasad tożsamych z określonymi w rozporządzeniu nr 883/2004 w sprawie delegowania, jako środka przejściowego, w przypadku, gdy w wymaganym instrukcyjnie  terminie państwo członkowskie notyfikuje taki zamiar Komisji Europejskiej. Polska zamierza dokonać takiej notyfikacji.

Powołany wyżej art. SSC 11 Protokołu w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego przewiduje zastosowanie zasady delegowania do nowych sytuacji, tj. zapoczątkowanych w dniu  01.01.2021 r. oraz takich, do których nie ma zastosowania ww. Umowa o wystąpieniu Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej z Unii Europejskiej i Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej (np. sytuacje delegowania związane ze świadczeniem usług – w opinii Komisji Europejskiej dokumenty PD A1 wydane dla tych przypadków po dniu 31.12.2020 r. straciłyby ważność[1]).

Podsumowując, zatem, zastosowanie zasad delegowania pracowników (lub wykonywania pracy równoległej w Zjednoczonym Królestwie i państwie członkowskim) w relacjach ze Zjednoczonym Królestwem będzie możliwe albo na podstawie Umowy o wystąpieniu, albo na podstawie Umowy o handlu i współpracy.

W związku z powyższym, do pracowników będzie miało zastosowanie ustawodawstwo państwa wysyłającego, tam też powinny być opłacane składki na ubezpieczenie społeczne.

Poniżej znajdują się linki do wskazanych wyżej dokumentów:

[1] https://ec.europa.eu/info/sites/info/files/brexit_files/info_site/provision-services-posting-workers_en.pdf;